Przez obszar Polski przebiega szereg linii kolejowych o strategicznym znaczeniu gospodarczym w skali krajowej i europejskiej, włączonych do sieci TEN-T oraz układów AGC/AGTC. Linie te mają obecnie (lub będą miały w najbliższych latach, w wyniku trwających modernizacji) wysokie parametry techniczne pozwalające na wysokie natężenie ruchu pociągów jeżdżących z dużą prędkością co spowoduje ich potencjalnie znaczące oddziaływanie na zachowanie łączności ekologicznej w dużej skali przestrzennej. W przypadku linii z projektowaną prędkością ruchu < 200 km/h zasadniczo nie przewiduje się budowy ogrodzeń ochronnych w obszarach cennych przyrodniczo, zatem bariery ekologiczne tworzone przez takie inwestycje będą miały charakter częściowy i będą selektywnie oddziaływać na wybrane gatunki fauny.

Poziom barierowego oddziaływania będzie zależał od prędkości ruchu pociągów, jego natężenia i rodzaju pojazdów szynowych oraz konstrukcji nawierzchni kolejowej i jej położenia względem otaczającego terenu. Główne formy barierowego oddziaływania to:

• śmiertelność zwierząt w wyniku kolizji z pociągami – w szczególności dużych, średnich i małych ssaków naziemnych, nietoperzy i ptaków,
• obecność lokalnych barier dla przemieszczania się małych zwierząt naziemnych (w poprzek torowisk) – w szczególności dla płazów, gadów i małych ssaków,
• śmiertelność płazów i małych ssaków w obiektach odwodnienia liniowego.

Sarna jest silnie zagrożona kolizjami także na liniach kolejowych – większość linii w Polsce przecina siedliska i szlaki dobowych migracji saren. Fot. Rafał T. Kurek

Szczegółowa analiza kolizji najważniejszych odcinków sieci kolejowej z siecią korytarzy ekologicznych i siedlisk fauny o znaczeniu paneuropejskim i krajowym wykazuje, że 13 odcinków linii kolejowych przecina obszary kluczowe dla zachowania łączności ekologicznej na długości ok. 912 km (tabela). Ogromna skala kolizji i ich duży rozrzut przestrzenny, powodują jedno z najważniejszych zagrożeń dla ochrony różnorodności biologicznej w Polsce. Aby uniknąć fragmentacji przestrzeni przyrodniczej przez linie kolejowe, potrzebna jest wnikliwa i precyzyjna ocena ich barierowego oddziaływania oraz planowanie działań skutecznie minimalizujących skutki wszelkich przedsięwzięć inwestycyjnych.

Tabela. Kolizje linii kolejowych z korytarzami ekologicznymi o znaczeniu paneuropejskim i krajowym

Aktualnie trwają prace studialne dotyczące budowy nowego systemy linii kolejowych wysokich prędkości (KDP), pozwalających na ruch pociągów z prędkością > 250 km/h. Ze względu na bezpieczeństwo pasażerów zakłada się wprowadzenie ogrodzeń ochronnych, zabezpieczających przed wypadkami/kolizjami z udziałem ludzi i zwierząt. Ogrodzone linie spowodują fragmentację środowiska przez powstanie pełnej bariery ekologicznej dla wszystkich lądowych gatunków zwierząt. Zachowanie łączności ekologicznej będzie możliwe jedynie przez wprowadzenie działań minimalizujących w postaci mostów ekologicznych i przejść dla zwierząt – według standardów stosowanych w przypadku dróg szybkiego ruchu.